De snelle stappen die Nederland zet in de energietransitie heeft grote gevolgen voor mensen, die al in armoede leven of net kunnen rondkomen. De gasprijs stijgt en daarmee hun rekening. Alleen mensen, die het zich kunnen veroorloven, investeren in bijvoorbeeld zonnepanelen op het dak en wonen relatief vaker in een beter geïsoleerd huis.
Met de winter op komst en historisch hoge gasprijzen, is het probleem extra urgent: de Franse regering heeft al aangekondigd dat de prijsstijgingen maximaal 12% mogen zijn. Een heus tariefschild, hoe zit dat in Nederland?
Onderzoeksorganisatie TNO kwam vorige week met een rapport over energiearmoede. Meer dan een half miljoen huishoudens leven in energiearmoede. Zij hebben een hoge energierekening, meestal een slecht geïsoleerd huis en een laag inkomen. Het onderzoek baseert zich op gegevens uit 2019. TNO verwacht dat de energietransitie op lange termijn goedkoper zal uitpakken voor huishoudens maar dan hebben we het over tientallen jaren. De komende jaren zullen de kosten eerder stijgen en dat is funest voor mensen, die nu al moeite hebben om rond te komen.
Energierekening bovenop andere incasso’s
Rogier Tetteroo is wethouder in Gouda en vreest voor de gevolgen van de prijsstijging van aardgas. ‘Het is geen kwestie van even de verwarming uitzetten of wat lager draaien. Ik ken mensen, die in de winter een extra trui aantrekken en met dekens om zich heen thuiszitten. Zij kunnen niets extra’s meer doen en de toenemende lasten niet betalen. De prijs van aardgas kan je niet zomaar laten stijgen zonder deze mensen in beeld te hebben. De impact op de levens van veel mensen, die het al moeilijk hebben, is enorm groot. Heel veel mensen hebben geen buffer om te investeren. Mensen, die nu nét rondkomen, lukt dat volgend jaar waarschijnlijk niet.’
De stijgende energiekosten staan niet op zichzelf en komen bovenop andere kosten. De NVKK, de branchevereniging voor schuldhulpverleners, pleit daarom voor een integrale aanpak en bracht naar aanleiding van de Miljoenennota een manifest uit, waarin de organisatie pleit voor meer aandacht voor onder andere schulden en kansenongelijkheid.
Tetteroo: ‘De impact op de mensen, die het al moeilijk hebben, is enorm groot’
Broodnodig, want bijna drie miljoen Nederlanders kennen regelmatig financiële stress en ruim een miljoen mensen kampen met betalingsachterstanden, zegt Marco Florijn, voorzitter van de NVKK, aan. ‘Er is een groep in Nederland, die het steeds moeilijker heeft. Zij hebben geen escape: er hoeft maar iets te veranderen en die groep gaat over de rand. Mensen in deze situatie hebben vaak recht hebt op toeslagen. Maar ik hoop niet dat er straks een toeslag komt voor duurzaamheid, want dat aanvragen is een lastig proces. Niet iedereen kan of durft dat. Als je één fout maakt, val je in de categorie fraudeur.’
Preventief vanuit vertrouwen handelen
Wat wel een deel van de oplossing kan zijn is volgens Florijn het inzetten op vroegsignalering, dus preventie en bij de aanpak ook meer kijken naar individuele situatie. ‘De verschillen en omstandigheden zijn zo groot dat je niet met één oplossing de problemen van iedereen kan aanpakken.’
Verder moet de bijstand zo ingericht worden dat mensen daar hun vaste lasten mee kunnen betalen, zegt Florijn. ‘Ook moet er vanuit de overheid meer vertrouwen komen naar mensen toe. Het beleid is nu gericht op wantrouwen. We hoeven niet door te schieten naar te goed van vertrouwen, maar de balans slaat nu door naar de andere kant.’ Dat betekent beleid, waardoor iedereen – onder wat voor omstandigheden dan ook – zijn of haar vaste lasten kan betalen. ‘Niet meer de “eigen schuld, dikke bult”-mentaliteit van de afgelopen jaren, maar beleid vanuit vertrouwen.’
Niet elk huishouden dat onder energiearmoede valt, heeft ook weinig inkomen, maar er is wel degelijk overlap. Het probleem van energiearmoede is volgens Tetteroo dan ook het topje van de ijsberg. ‘Achter het fenomeen energiearmoede schuilt het grote plaatje van armoede in Nederland. Om dit probleem aan te pakken moeten er landelijk andere keuzes gemaakt worden.’
Florijn: Geen toeslagen alsjeblieft, dat is veel te ingewikkeld
Gemeenten krijgen hun geld van het Rijk, zegt Tetteroo. ‘We doen wat we kunnen en elke euro, die we mogen besteden aan armoedebestrijding, gebruiken we daarvoor. Maar het is niet genoeg. Ik hoop dat het nieuwe kabinet verstandig is en meer geld vrijmaakt om armoede te bestrijden. Uiteindelijk zijn de politieke keuzes die voorliggen ook maar een rekensom. Als het geld anders en eerlijker verdeeld wordt, via bijvoorbeeld de bijstand en het verhogen van de lagere inkomens, dan hoeft energiearmoede niet zo’n groot probleem te zijn als het nu is.’
Dat de bijstandsuitkering allang niet meer doet waar die ooit voor bedoeld was, bevestigt Tetteroo. ‘Ooit was de insteek dat als je een uitkering kreeg, je in ieder geval mee kon blijven doen en je normaal kon ontwikkelen in de samenleving. Dat is allang niet meer zo en ook mensen, die werken maar een laag salaris ontvangen, hebben moeite om rond te komen. Juist deze groepen worden nu hard gepakt via de energietransitie. Zij wonen in tochtige huurwoningen en hebben veel stookkosten. Eerder werden zij al onevenredig hard geraakt door bijvoorbeeld de verhoging van de BTW. Dat zijn structurele kosten, waar onvoldoende compensatie voor is.’
Klimaatwinnaars en -verliezers
In de Utrechtse gemeente Stichtse Vecht gaat de PvdA zelf onderzoek doen naar energiearmoede. Inwoners die meer dan 8% van hun besteedbaar inkomen kwijt zijn aan hun energierekening worden opgeroepen zich te melden bij een speciaal meldpunt. Raadslid Sophia Jeddaoui geeft aan, dat ze in kaart wil brengen hoe groot het probleem precies is. ‘Wij willen daarom de verhalen van mensen horen, die gebukt gaan onder hoge energierekeningen.’
‘Daarnaast gaan we – waar mogelijk – inwoners individueel advies geven,’ zegt Jeddaoui in een interview met RTV Stichtse Vecht. ‘En tenslotte gaan we met de feiten op zak voorstellen doen om aan het fenomeen energiearmoede een einde te maken.’
‘Ik vind het heel onrechtvaardig,’ zegt Statenlid van Noord-Holland Annette de Vries. ‘Iedereen moet mee kunnen doen in onze samenleving. Jongeren en mensen met een kleine beurs willen dat ook, zij willen bijdragen aan een duurzame wereld. Juist deze groep betaalt nu relatief gezien de grootste prijs. En dat wordt nog nauwelijks erkend in de politiek.’
Jeddaoui: In Stichtse Vecht is een speciaal meldpunt ingericht
De Vries las pas geleden in de krant twee artikelen, die dat wat haar betreft illustreren. ‘De eerste ging over een welvarende wijk, die op initiatief van bewoners, aardgasvrij werd. Daar kregen ze een lening voor, want de gemeente stond garant. Het tweede stuk stond een eindje verder in de krant. Daarin viel juist te lezen dat je met een smalle beurs niet in aanmerking komt voor zo’n lening. Met dit soort regels worden de verschillen alleen maar groter in plaats van kleiner. Daar ligt dus nog wel een rol voor de overheid, denk ik.’
De Vries maakt zich zorgen over de mensen, die de pijn van een hogere energierekening voelen. ‘Er zijn veel mensen bij wie je niet achter de voordeur kan kijken, dat is de andere kant van het verhaal. Het wordt vaak geroepen in Den Haag dat iedereen mee moet doen maar niet iedereen kán meedoen.’ En ook is het probleem van energiearmoede nog niet bij iedereen bekend. ‘Zelfs in onze eigen partij staat dit onderwerp niet in elk programma, terwijl er verkiezingen aankomen! Het is bij uitstek het onderwerp van de Partij van de Arbeid.’
Snel oplossingen nodig
Als het aan De Vries ligt, komen er snel oplossingen. ‘Er moeten structurele maatregelen en een overzicht van beschikbare subsidies komen. Ook Europese, ik heb al contact met Mohammed Chahim, die in het Europees Parlement zit. Daarnaast wil ik een webinar organiseren voor alle lokale en regionale bestuurders over dit onderwerp. We hoeven niet het wiel opnieuw uit te vinden en kunnen van elkaar leren. In Haarlem hebben ze bijvoorbeeld energiecoaches, werkt dat ook? Bereiken ze iedereen? Daar ben ik benieuwd naar.’
De Vries: ‘We hoeven niet het wiel opnieuw uit te vinden’
Aan ideeën geen gebrek, zegt De Vries: ‘Een gemeente kan bijvoorbeeld kijken of ze via hun eigen onroerend goed duurzame energie kunnen opwekken en de opbrengsten daarvan doorgeven aan mensen, die minder te besteden hebben. Of van projectontwikkelaars vragen dat ze voor ze gaan bouwen, meenemen hoe iedereen in een wijk of straat duurzame energie kan opwekken. Ik denk dat er oplossingen genoeg zijn als we maar willen. Voor mij staat voorop dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Nu is dat andersom.’
Juist de provincie kan veel meer regie pakken op dit onderwerp, vindt De Vries. ‘Gemeenten hebben veel op hun bordje. Als PvdA zullen we moeten inzetten op een inclusieve energietransitie en dat betekent ook integraal samenwerken, deze transitie staat niet los van sociale zaken.’
Afbeelding: Sabine Joosten | ANP
