“Het is tijd om volkshuisvesting weer vooraan te zetten en afscheid te nemen van de regie van de markt. Alleen op die manier garanderen we een woning voor iedereen”. Dit symposium (22 september) liet zien dat de wil en de noodzaak door iedereen hier gevoeld worden, nu Den Haag nog!
Het behoort tot een van de hoogste prioriteiten in het verkiezingsprogramma van de PvdA in de provincie. Ledenpanels geven deze voorkeur aan. Steeds meer dringt het besef door dat de problemen op de woningmarkt ingrijpend aangepakt moeten worden. De wachtlijsten voor sociale huurwoningen zijn onacceptabel lang, de prijzen voor koophuizen rijzen de pan uit, zodat starters zich geen koopwoning meer kunnen veroorloven, en voor de middeninkomens zijn nauwelijks betaalbare huurwoningen te vinden. Het was ook de hoofdteneur van het middagsymposium dat op initiatief van de PvdA Zaanstreek zaterdag in Zaandam in de fraai gerestaureerde kerk (Vermaning en Vertoeving) werd georganiseerd.
De kerk kon de toeloop nauwelijks aan, schouder aan schouder schonk ieder een kopje thee of koffie voor zichzelf. Ook in de pauze gonsde het van de geanimeerde gesprekken over de verschillende problemen en uitdagingen, en natuurlijk hoe we hier samen uit gaan komen. Sprekers waren niet allemaal van de Partij van de Arbeid. Het publiek was duidelijk grotendeels PvdA. Het symposium handelde over tal van onderwerpen die wonen raken. De PvdA-ers toonden zich eendrachtig: De lagere beurs moet veel meer aandacht krijgen. De gemeente Zaanstad doet er in groeiende mate veel aan, en de woningcorporatie keert steeds meer terug naar haar eigenlijke taak: Sociale woningbouw. Maar er zijn nog aardig wat beren op de weg. Die komen grotendeels doordat de markt regeert, maar er is meer aan de hand.
“In gelul kan je niet wonen”
Mirjam de Rijk was de moderator voor sprekers en publiek. Ze pakte meteen hiervoor deze historische quote op van Jan Schaefer (PvdA-legende, Amsterdamse wethouder), geciteerd in de inleiding op het symposium door voorzitter PvdA Zaanstreek. Haar vraag: “Hoe zorgen we dat iedereen betaalbaar en prettig onderdak vindt? “. Na een landelijke analyse in het eerste deel was in het tweede deel de ruimte juist voor lokale en regionale problemen. Mirjam de Rijk maakte verleden jaar zelf een analyse. Zie hiervoor: https://www.groene.nl/artikel/het-kan-niet-slechter-dan-hoe-nederland-het-doet).
Hoe ontstond de crisis?
Daarvoor kwamen aan het woord emeritus hoogleraar volkshuisvesting Hugo Priemus, corporatievoorzitter Marnix Norder en GroenLinks wethouder wonen in Arnhem Ronald Paping. Met elkaar en de bezoekers gingen zij in discussie. In eerste plaats kwam de rol van het beleid rond de woningbouwcorporaties naar voren. Gememoreerd werd dat eerst de corporaties werden teruggefloten omdat er teveel geld niet naar huizen ging. Het leidde tot de zogenaamde verhuurderheffing, een jaarlijkse heffing voor verhuurders van woningen. Zo werd extra geld opgehaald om de crisis te bestrijden. Omdat tegelijkertijd koopwoningen heftig gesubsidieerd werden met de hypotheekrente werd sociaal bouwen steeds moeilijker, en verdween ook veel ontwikkel- en bouwkennis.
Ontbrekend geld bij de corporaties en afwenteling
Alom was in de kerk de aansporing, in het besef dat er een beer op de weg is: Van de corporaties verwachten we dat ze het voortouw nemen met een aantrekkende economie, maar juist nu ontbreekt het geld om weer volop te bouwen. Dat is zeker ook erop terug te voeren dat nog steeds de kosten van verhuurderheffing (noodgedwongen) grotendeels worden afgewenteld op de huurders.
Middeninkomens tussen wal en schip
Ook werd de grens waaronder je sociaal kan huren flink verlaagd, waardoor er nu een grote groep is die het geld niet heeft om de markt op gaan maar niet langer in aanmerking komt voor een sociale woning. De overheid was er niet meer voor veel van zijn burgers, en dat moet veranderen. De aanwezigen in de kerk waren hierover eensgezind.
Het wordt steeds moeilijker. Waar moet het naartoe?
Er moet een inhaalslag komen, dus bouwen, maar de corporaties geven aan daar niet genoeg middelen voor te hebben. Volgens de Nationale Woonagenda moeten er ieder jaar 75.000 woningen bij om aan de groeiende behoefte voldoen, we halen momenteel de 65.000 niet. Een grote achterstand wordt momenteel alleen maar groter.
Daarnaast blijft de stad steeds populairder worden, waardoor er de meeste vraag is naar de woningen met de minste ruimte. De extreme schaarste bracht de markt aan de macht, waardoor nu de relatie tussen prijs en kwaliteit volledig zoek is.
Bouwen helpt en moet gebeuren, maar het is ook tijd voor meer flexibele oplossingen zoals een student in huis nemen, aanleunwoningen, en door meer te kijken naar wie de nieuwe woningen nodig heeft. Ook gemeenten moeten hier actiever inspringen en hun grond niet langer als kapitaal zien. Het probleem hierbij is dat het niet aantrekkelijk is om sociaal te bouwen omdat er nauwelijks compensatie is, en gemeentes hier armer van worden. Ook vanuit de buurten komt verzet omdat mensen bang zijn dat de prijs van hun koophuis daalt. Dit is de consequentie van de keuze om alleen nog maar voor de allerarmsten sociaal te bouwen.
Hoe zit het op lokaal en regionaal niveau: De Zaanstreek
Na een korte pauze boog een nieuw panel zich over de uitdagingen en oplossingen op lokaal en regionaal niveau, de Zaanstreek zelf. Het panel bestond uit Frank van Dooren (directeur Zaanse woningcorporatie ZHV), Joyce Langenacker (burgemeester Ouder-Amstel), Songül Mutluer (wethouder wonen in Zaanstad), Lex Scholten (PvdA wethouder in Diemen), Lars Voskuil (PvdA-lid Provinciale Staten Noord-Holland) en Jeroen Olthof, tegenwoordig directeur van Lucertis.
De inmiddels voormalige wethouder en PvdA’er Jeroen Olthof, die na dit symposium geëerd werd, bracht naar voren dat er vanuit de overheid te weinig naar de huurders zelf wordt gekeken. Het huidige systeem is nog gebouwd op een vaste baan tot je 65e, niet op de tijd waarin we leven. Waarom kan hypotheekrenteaftrek wel vanzelf door de fiscus berekend worden, en kan dat bij dergelijke zaken voor huurders niet?
De verdere inbreng van de panelleden leidde tot de volgende reflectie:
Is het tijd voor een inkomensafhankelijke huur? Daarnaast is er een ruimteprobleem. Groeiende steden zijn een basisgegeven, gaan we dan ook bouwen in groene stadsgedeelten? Niet zolang er nog ruimte is, en die is er, was iedereen het over eens. Mensen komen juist af op groen wonen, we moeten het samen koesteren. Niet iedereen heeft een parkeerplaats nodig. Daarnaast wordt mobiliteit steeds belangrijker, met bouwen in een afgelegen polder schiet niemand iets op.
Ook lokaal is het probleem van scheefwonen prominent. Veel ouderen zitten in te grote huizen omdat verhuizen alleen maar meer kosten voor ze meebrengt, in plaats van dat ze hun huidige huur mee kunnen nemen. Starters komen niet aan de bak omdat ze geen hypotheek of subsidie krijgen. Het vreemde is dat wat ‘betaalbaar’ is nu in de politiek bepaald wordt. Met name ouderen en starters lijden hieronder, terwijl de prijzen in de markt omhoog blijven schieten omdat we nu veel te veel aan de markt laten.
Verder speelt ook in de Zaanstreek het probleem dat veel kennis is verdwenen bij corporaties en overheid, waardoor zelfs welwillende bouwers het vaak niet lukt om projecten rond te krijgen. Doordat nu op veel plekken tegelijkertijd gebouwd wordt stijgen de kosten, die al op liepen vanwege de verduurzaming. Een vliegende brigade van planologen, juristen en ruimtelijke ordening specialisten probeert nu het tij te keren.
De markt is de spekkoper. Den Haag aan de bak.
Alle sprekers waren het er over eens: Het is duidelijk dat de markt het aan het winnen is van het ideaal van een fijne woning voor iedereen, in een tijd waarin in Den Haag alleen namens het vastgoed gesproken wordt en niemand de huurders hoort. Lokaal doet wat ze doet, maar wil je de vrije sector in het gareel houden, dan moet je daarvoor in Den Haag zijn. Daar kan het worden geregeld, en alleen daar. Bouwen is een belangrijk deel van de oplossing, alleen het bestaan van voldoende goedkopere woningen leidt tot meer redelijke prijzen voor alle huizen.
Auteur: Thijs Gorter (secretaris campagnebureau PvdA NH)
