Onze visie op de toekomst van Tata Steel

Er is één onderwerp dat eigenlijk elke Statenvergadering wel aan bod komt: Tata Steel. Dat is niet gek, gezien de grote belangen en het verhitte maatschappelijke debat. In dit stuk beschrijven wij daarom, als provinciale PvdA-fractie, ons droombeeld van de staalindustrie in de IJmond. Die droom is groene, schone en goede werkgelegenheid bij een staatsdeelneming. De provincie kan hieraan bijdragen door de benodigde transitie te versnellen. Als die transitie slaagt, kan Tata Steel een hoopvol voorbeeld zijn voor de sociaaldemocratie. Dan hebben we immers een groene fabriek die tot stand is gekomen door een samenspel van overheid, omwonenden, milieubeweging, vakbond en bedrijfsleven.

Tegengestelde verwachtingen van de PvdA

We gaan op bezoek bij de vakbond. De vier medewerkers die ons ontvangen zijn zoals je ze verwacht in een staalfabriek. Gehard, gezellig en geen blad voor de mond. Tijdens het voorstelrondje laten ze al doorschemeren hoe ze in de wedstrijd zitten; “Ik ben benieuwd of jullie nog wel weten waar die A in PvdA voor staat.”

Toch wordt het een goed gesprek. De mannen delen hun zorgen: de vergroening van Tata Steel duurt veel te lang. In 2020 gingen ze al staken om onder andere vergroening af te dwingen. Een paar jaar later is er nog geen schep de grond in, terwijl dat in het buitenland vaak al gebeurt. Tegelijkertijd is de concurrentie op de internationale staalmarkt keihard, wat het voortbestaan van de fabriek afhankelijk maakt van de snelheid waarmee het bedrijf de stap naar de toekomst zet. Het wordt dus tijd dat de overheid duidelijkheid geeft over de financiële steun en de nodige vergunningen. Anders komen hun banen op de tocht te staan. Ondertussen storen ze zich aan de manier waarop er in de media en politiek over hen gepraat wordt. Kort samengevat is het verzoek dus of wij ons als PvdA ook weer eens kunnen uitspreken voor die “A” in onze naam.

In gesprek met de vakbond bij Tata-steel

Twee dagen voor dit bezoek had ook een actievoerder van de milieubeweging getweet dat wij, als PvdA Noord-Holland, onderdeel van het probleem zijn bij Tata. Daarmee bedoelde hij niet dat we onvoldoende aandacht hebben voor de werkgelegenheid. Nee, door niet direct vol in te zetten op de vrijwel onmiddellijke sluiting van de kooksgasfabriek, brengen we de volksgezondheid op onacceptabele wijze in gevaar. Dat is over het algemeen ook de toon van de mails die we ontvangen: wanneer gaat de politiek nou eindelijk eens echt ingrijpen om al die gezondheidsrisico’s weg te nemen?

De Kooksgasfabriek 2

Het mag duidelijk zijn: het debat over Tata Steel is verhit en de verwachtingen die de buitenwereld heeft van de PvdA zijn soms tegenstrijdig. In dit stuk formuleren we daarom als Noord-Hollandse PvdA-fractie onze visie op de toekomst van de staalindustrie in de IJmond. Daarvoor beschrijven we eerst onze droom: hoe zou de staalindustrie eruitzien als het volledig aan ons lag? Daarbij negeren we dus even de beperkte bevoegdheid van de provincie bij het onderwerp. In het tweede deel gaan we wel in op wat we specifiek als provincie moeten doen om te zorgen dat die droom geen bedrog wordt, namelijk: versnellen, versnellen en versnellen.

Onze droom: groene, schone en goede werkgelegenheid bij een staatsdeelneming

De eerste droom: groen en schoon

Het wordt steeds duidelijker: in de toekomst is alleen plaats voor groene en schone bedrijven. Enerzijds dwingt de klimaatcrisis ons tot razendsnelle verduurzaming. Aangezien Tata Steel verantwoordelijk is voor ongeveer 8% (!) van de totale Nederlandse CO2-uitstoot, kan hier een enorme slag gemaakt worden. Anderzijds maakt de toenemende kennis over gezondheidseffecten het onmogelijk om nog langer ziekmakende industrie te accepteren. Zoals ook de Expertgroep Gezondheid IJmond stelde, moeten we in plaats daarvan streven naar gelijke kansen op gezondheid. Daarmee bedoelen we dat IJmonders dezelfde kans op een goede gezondheid verdienen als niet-IJmonders. Hierbij is een breed begrip van gezondheid belangrijk. Het gaat niet alleen om luchtvervuiling, maar bijvoorbeeld ook om geluidshinder of stress.

Het voorliggende groenstaalplan waarmee Tata op termijn CO2-neutraal moet worden, zien wij daarom als de juiste stap, al hebben we ook kanttekeningen bij dit plan. Op de lange termijn lijkt het namelijk de juiste koers, maar op de korte termijn zijn al meer verbeteringen nodig. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het eerder sluiten van de kooksgasfabriek 2 en het overkappen van de grondstoffen die nu in de open lucht liggen. Deze verbeteringen op de korte termijn moeten deels afgedwongen worden in de financieringsafspraken die de overheid nu maakt met het bedrijf. Daarnaast mag dit groenstaalplan niet leiden tot een verslapping van het toezicht op de fabriek. Verbetering in de toekomst is uiteraard geen excuus om je nu niet aan de wet te houden. De provincie mag zich bij de uitvoering van haar toezichthoudende en handhavende taak dus niet laten afleiden door de stappen die in de toekomst gezet gaan worden.

De tweede droom: groene werkgelegenheid

Voor ons als Partij van de Arbeid is werk natuurlijk van groot belang. En werk gaat dan om meer dan het hebben van “gewoon” een baan. Wij geloven dat iedereen recht heeft op een goede baan die bij je past. Daarom vinden we de werkgelegenheid bij de staalindustrie in de IJmond waardevol: mensen werken er vaak al generaties en houden van die industrie. Die emotionele waarde mist in de rapporten die stellen dat er voor alle Tata-medewerkers zomaar een nieuwe baan is vanwege de krappe arbeidsmarkt. Want ook met een krappe arbeidsmarkt komt de bestaanszekerheid van de medewerkers enorm onder druk te staan bij een massaontslag. Je hebt immers geen idee waar je vervolgens terecht komt.

Toch moeten we realistisch zijn: de aankomende transitie zal onvermijdelijk banen kosten. En laat het ook duidelijk zijn: werkgelegenheid is geen vrijbrief voor Tata Steel om te vervuilen. Het is natuurlijk niet zo dat de provincie maar een oogje moet dichtknijpen omdat er nou eenmaal zoveel banen op het spel staan. Wel kunnen we als PvdA onze solidariteit met deze werknemers betuigen en rekening houden met hun emoties en zorgen. Dat vraagt om een feitelijke en genuanceerde toon in het debat.

De derde droom: staatssteun die ook invloed betekent

De gang van zaken bij Tata maakt het nog eens duidelijk: volksgezondheid en duurzaamheid zijn te belangrijk om aan de markt over te laten. Er gebeurt simpelweg te weinig als we wachten tot de bedrijven zelf in actie komen. Veel van de actie die Tata Steel nu onderneemt komt voort uit externe druk. Druk van ofwel de omwonenden in de vorm van protest, ofwel druk van de provincie in de vorm van sancties. Zo bewegen we langzaam in de goede richting, maar we zijn er nog lang niet. Externe druk op de staalfabriek blijft dus nodig om te zorgen dat de verduurzamingsbeloftes de komende tijd waargemaakt worden.

De staatssteun die er nu aan komt, in de vorm van de maatwerkafspraken, biedt daarbij een unieke kans om die druk erop te houden. Door nu een belang te kopen in Tata Steel kan de overheid erop toezien dat haar steun daadwerkelijk bijdraagt aan de verduurzaming en verschoning. Dit is extra belangrijk gezien de inrichting van ons toezichtstelsel waarbij veel macht bij de industrie zelf ligt. Door actievere deelname in bedrijven, kan de overheid toch meer macht naar zichzelf toetrekken. Wat ons betreft past die actievere houding ook beter bij de huidige tijd, die grote veranderingen vergt van de industrie. Bovendien is dit alles natuurlijk mooi in lijn met onze oude sociaaldemocratische overtuiging dat een sterke en actieve staat noodzakelijk is om het kapitalisme te beteugelen.

De Zweedse staalfabriek HYBRIT die werkt op waterstof.

De rol van de provincie: versnellen, versnellen en nog eens versnellen

Genoeg gedroomd. Wat staat de provincie te doen? Hieronder zetten we drie manieren waarop de provincie bij moet dragen aan snelle verschoning en verduurzaming op een rijtje.

Versnelling 1: maximaal toezicht houden

De klimaat- en gezondheidscrisis maken het nodig dat de overheid de industrie op de hielen zit. Voor beide crises geldt immers dat rustig aandoen helaas geen optie is. Dan gaat onze planeet kapot en worden onze inwoners onnodig ziek. Dat betekent dat de provincie als toezichthouder bij Tata Steel een grote verantwoordelijkheid heeft. Zij moet zo streng mogelijk toezicht houden op de fabriek. Dat moet deels omdat het bedrijf soms dingen doet die niet per se bijdragen aan het vertrouwen in het bedrijf. Maar nog zwaarder weegt dat volksgezondheid als waarde maximale bescherming verdient.

Een kanttekening daarbij is dat steeds meer rapporten tot dezelfde pijnlijke conclusie komen: in Nederland rammelt de manier waarop we het toezicht op de industrie hebben ingericht. Bevoegdheden zijn onhandig verdeeld, wetten zijn niet streng genoeg en de beschikbare instrumenten zijn niet geschikt voor de echt grote bedrijven. Het resultaat van dit falende stelsel is dat de provincie Noord-Holland de grenzen opzoekt van wat zij juridisch kan doen, maar helaas toch moet concluderen dat dit onvoldoende is om een schone en gezonde omgeving te realiseren. Dat blijft een spannende onderlegger bij alles wat de provincie doet.

Versnelling 2: zorgvuldige en snelle vergunningverlening

Uiteraard heeft Tata Steel vergunningen nodig voor de verbouwing van hun fabrieken. Dat maakt het mogelijk om gezondheid en duurzaamheid beter te borgen. Door die vergunningen zo scherp mogelijk af te geven, wordt de ruimte voor het bedrijf om te vervuilen immers kleiner. Dit is een unieke kans; waarschijnlijk duurt het decennia voordat Tata Steel weer zo grootschalig gaat verbouwen.

Daarom is het van belang die vergunningverlening zo zorgvuldig mogelijk te doen. We moeten nu geen aanscherpingskansen missen doordat we teveel haast maken. Uiteraard staat dat wel op gespannen voet met de wens om de transitie zo snel mogelijk te beginnen. Daarom is het van belang dat de provincie goed uitlegt waarom het afgeven van die vergunningen tijd kost en dat ze er al alles aan doet om zo snel mogelijk te leveren, met bijvoorbeeld een verkort vergunningstraject. Dat zijn we de omwonenden, maar ook zeker de Tata-medewerkers, verplicht.

Versnelling 3: bredere ontwikkelingen en debat aanjagen

Tot slot heeft de provincie als middenbestuur een unieke positie in het debat over Tata Steel. Aan de ene kant heeft ze nauw contact met haar inwoners, de fabriek en de omgevingsdiensten. Aan de andere kant is het lijntje naar Den Haag kort. Het zou goed zijn als de provincie deze positie gebruikt om met haar kennis en ervaring bredere ontwikkelingen aan te jagen. Een mooi voorbeeld daarvan is de brief die de omgevingsdienst laatst naar Den Haag stuurde met drie concrete knelpunten in de huidige wet- en regelgeving.

Hopelijk draagt de casus Tata Steel daarmee bij aan het bredere debat over de industrie. Tata Steel is immers niet het enige vervuilende bedrijf in Nederland, maar wel het bedrijf waar de spanning het duidelijkst wordt tussen industrie enerzijds en volksgezondheid en duurzaamheid anderzijds. Daar kunnen we een hoop van leren. Een les die wat ons betreft bijvoorbeeld meer aandacht verdient is dat ons huidige toezichtstelsel op basis van zelfrapportage tekortschiet. Bij grote bedrijven moet de overheid zelf meten, in plaats van te vertrouwen op de gegevens die de bedrijven aanleveren. Op die manier kun je als overheid de zekerheid bieden die inwoners van je mogen verwachten.

Conclusie: het wordt spannend

Kortom, er staat een hoop op het spel bij Tata Steel. Het gaat om grote en belangrijke waarden zoals duurzaamheid, volksgezondheid en werkgelegenheid. Met het groenstaalplan ligt er een plan waarmee al die waarden mogelijk beschermd kunnen worden. De uitvoering van dat plan gaat echter spannend worden. Het is immers een operatie die enerzijds voor het bedrijf technisch en financieel heel nauw luistert en anderzijds complexe samenwerking vereist van verschillende overheidslagen. Daarbovenop is de druk ook nog eens groot door het oplaaiende felle maatschappelijke debat.

Voor ons als PvdA gaat dat ook spannend worden. We zijn een partij die hoort bij de vakbond, maar ook bij de milieu- en klimaatbeweging. Daarmee is Tata Steel een symbool van de bredere uitdaging waar de sociaaldemocratie voor staat: hoe zorgen we in deze tijden van complexe veranderingen en keuzes voor een verhaal dat al onze waarden verenigt? Als alles goed gaat, kan Tata Steel wellicht een hoopvol voorbeeld worden voor dat verhaal. Dan hebben we namelijk een schone en groene fabriek waar we ons benodigde staal vandaan halen en mensen tevreden werken. En die fabriek is dan tot stand gekomen door een samenspel van overheid, omwonenden, milieubeweging, vakbond en bedrijfsleven. Sociaaldemocratischer dan dat wordt het niet.

Heeft u vragen, ideeën of opmerkingen naar aanleiding van dit stuk? Stuur dan vooral een bericht naar [email protected].