Algemene beschouwingen 2024: “Aan de slag om Noord-Holland mooier achter te laten dan we het aantroffen”

“Aan de slag met alles wat op ons afkomt.”

Ja voorzitter, het voordeel van de laatste zijn is dat jij degene bent die alles kan samenvatten. En dat kan volgens mij vrij kort: er is een hele boel aan de hand. Als je het achter elkaar zet lijkt het bijna een soort modern gedicht:

Begrotingstekort, schuldquote, solvabiliteit.

Verdroging, vernatting, natuurbeleid.

Netcongestie, windmolens, zonnepanelen.

Woningtekort, bushaltes, bouwlocaties verdelen.

Maar voorzitter, helaas zijn deze zaken geen poëzie. Het is allemaal harde realiteit waarmee we iets moeten. En als je hier in dit huis de vergaderingen beluistert, zou je wel eens somber kunnen worden van al het gedoe dat daar bij komt kijken.

Als PvdA willen we daar vandaag echter een positief geluid tegenover zetten, door weer eens te benadrukken waar we het allemaal voor doen: Noord-Holland mooier achterlaten dan we het aantroffen. Met rijkere natuur, meer duurzame energie, toegankelijker openbaar vervoer, goedkopere woningen en een schonere leefomgeving. Dat zijn we verplicht aan alle volgende generaties, zeg ik met ook een klein beetje eigenbelang.

En voor ons als PvdA is het natuurlijk essentieel dat dit gebeurt op een rechtvaardige manier. Daarvoor moeten we de meeste bescherming bieden aan dat wat het meest kwetsbaar is. Dat klinkt als een open deur, maar te vaak lijkt het juist andersom te gebeuren. Denk bijvoorbeeld eens aan hoe we in dit land omgaan met natuur, vluchtelingen of mensen die leven van een minimumloon.

Wij staan echter voor een andere politiek, waarbij de mens en natuur weer centraal staan in plaats van economische groei. We weten ondertussen immers alweer 50 jaar dat er grenzen zitten aan die groei. Daarom moeten we niet langer gaan voor, meer, meer, maar voor beter, eerlijker en verstandiger. Zodat ook de mensen die geboren zijn in het jaar 2000 en alles wat daarna komt zeker kunnen zijn van een goede toekomst. Want alleen dan zijn we onze mooie nieuwe toekomststoel echt waard.

In dat licht zijn we nog steeds heel gelukkig met ons coalitieakkoord van vorig jaar. Het is een mooi akkoord met ambitieuze doelen waarmee we recht doen aan alles wat er op ons afkomt. Nu wordt het zaak om aan dat akkoord handen en voeten te geven. We moeten aan de slag. Dat is dan ook wat we voor het aankomende jaar vragen aan het college: zorg dat alle mooie plannen die we hebben nu ook daadwerkelijk Noord-Holland mooier gaan maken.

Het is geen geheim dat dit lastiger geworden is sinds het aantreden van het kabinet Schoof. Maar dat betekent niet dat we hier bij de pakken neer moeten gaan zitten. Integendeel. Het is belangrijker dan ooit dat we als provincie laten zien dat we meer zijn dan een uitvoeringsloket van het rijk. Want zoals mijn voorganger, Gert-Jan Leerink, zo mooi zei: hakken in het zand betekent stilstand in het land. Dus pak regie en ga aan de slag.

Maar goed, voorzitter, genoeg algemeen beschouwd. Wat is nu verstandig? Dat is uiteraard weer eens het zo nauwkeurig mogelijk volgen van ons PvdA-verkiezingsprogramma. Ik loop de drie prioriteiten uit dit programma daarom graag even langs: duurzaamheid, bestaanszekerheid en leefbaarheid.

De drie prioriteiten van de PvdA: duurzaamheid, bestaanszekerheid en leefbaarheid

Ten eerste: duurzaamheid. We staan voor de uitdaging om onze energieproductie weer in balans te krijgen met dat wat onze planeet aankan. We zijn in dat licht ontzettend blij met de klimaataanpak die we hier laatst aan hebben genomen. Nu wordt het zaak om die aanpak in de praktijk te gaan brengen. Het landelijke klimaatbeleid kreeg immers laatst een dikke onvoldoende. Daarmee wordt het extra belangrijk dat we hier in Noord-Holland wel gewoon voor de 9 of de 10 gaan door te zorgen dat de provincie in 2030 inderdaad 55% minder uitstoot.

De balans moeten we ook weer terug vinden als het gaat om onze natuur. Te lang hebben economische belangen onze natuur verdrukt, waardoor nu heel pijnlijk duidelijk wordt dat niet alles overal kan. Natuurbescherming kunnen we daarom niet langer vooruitschuiven. We moeten echt gaan kijken hoe we, ondanks de teruglopende middelen vanuit het Rijk, zoveel mogelijk voor de natuur kunnen betekenen. We kunnen de realisatie van het NNN niet nog langer uitstellen.

Dan kom ik bij de tweede prioriteit. En dat is een onderwerp dat iedereen in verkiezingstijd belangrijk vindt, maar natuurlijk eigenlijk vooral bij ons hoort: bestaanszekerheid. Een thema dat ook ons als provincie raakt. Bestaanszekerheid raakt bijvoorbeeld aan de vorige prioriteit, duurzaamheid, door ervoor te zorgen dat de energietransitie op een eerlijke en rechtvaardige manier verloopt. En dan gaat het om zowel de lasten als de lusten. We moeten namelijk juist ook zorgen dat de minder bedeelden in de samenleving kunnen profiteren van de voordelen die bijvoorbeeld energiebesparing oplevert. Te vaak zien we echter nog dat juist zij achterblijven bij het nemen van maatregelen, bijvoorbeeld als het gaat om de isolatie van woningen. De energie-armoedekloof wordt hierdoor op pijnlijke wijze alleen maar groter. Daarom dienen wij een motie in met het volgende dictum:

Het isoleren van woningen in Noord-Holland te versnellen door:

• Bij gemeenten te inventariseren welke belemmeringen zij ervaren bij het isoleren van woningen van energiearme huishoudens;
• In maart 2025 Provinciale Staten te informeren over de resultaten van deze inventarisatie en een voorstel te doen voor het aanpakken van de knelpunten waar de provincie invloed op heeft.

Bij bestaanszekerheid gaat het natuurlijk ook om het bouwen van voldoende betaalbare woningen. Nog zo’n onderwerp dat iedereen in ieder geval in theorie tegenwoordig belangrijk vindt. Maar zoals ons PvdA-cliché luidt: in geouwehoer kun je niet wonen. We moeten nu vooral zorgen dat er daadwerkelijk stenen op stenen gestapeld gaan worden. Want als je ziet hoe sterk het aantal dakloze mensen de afgelopen jaren is gestegen, is dat betaalbaar bouwen niet minder dan een morele plicht die we als overheid hebben.

Vanwege die grote plicht moeten we zo pragmatisch en creatief mogelijk te werk gaan. In dat verband zien wij veel in het zogenoemde optoppen, ofwel het toevoegen van verdiepingen aan bestaande bebouwing. We zijn in dat licht in het bijzonder enthousiast over de optie om dit te doen boven parkeerplaatsen en garageboxen. Recent bleek immers uit onderzoek van de provincie Zuid-Holland dat het daar potentieel maar liefst bijna 24.000 tweelaags woningen op kan leveren. En die tweelaags woningen komen ook nog eens vooral ten goede aan kwetsbare groepen zoals starters, spoedzoekers en senioren. In het Noord-Hollandse optopbeleid zien we deze optie echter helaas nog helemaal niet terug. Daarom dienen we een motie in met het volgende dictum;

Verzoeken het college om:

• Het potentieel van het optoppen van parkeerplaatsen en het ombouwen van garageboxen te verkennen in de Provincie Noord-Holland en goede voorbeelden uit te lichten;
• Parkeerplaatsen en garageboxen mee te nemen in het beleid aangaande optoppen;
• Alvast in gesprek te gaan met gemeenten of er nu al makkelijk aan te wijzen plekken zijn waar parkeerplaatsen kunnen worden opgetopt en garageboxen kunnen worden omgebouwd.

Dat wonen raakt ook onze derde prioriteit: leefbaarheid. Een woning hebben is leuk, maar je hebt er niks aan als je de deur niet uit kan omdat je geen auto hebt en de bushalte verdwijnt. Openbaar vervoer raakt op die manier  mensen zo in de kern van hun bestaan dat het eigenlijk gewoon een recht is. Dat maakt het extra pijnlijk als uit recent onderzoek blijkt dat vervoersarmoede vooral de lagere inkomens en praktisch opgeleiden raakt, omdat zij vaker verder moeten reizen voor hun werk en minder vaak een auto hebben.

Deze toenemende vervoersarmoede is ook niet los te zien van de afnemende beschikbaarheid van voorzieningen. Een onderwerp waar wij al langer aandacht voor vragen. Het verdwijnen van de winkel, sportvereniging en ziekenhuis is al erg, maar wordt helemaal rampzalig als ook de buslijn verdwijnt die je naar deze voorzieningen in het dorp verderop moet brengen. Het college werkt momenteel aan beleid op het gebied van voorzieningen, en de prioriteit zou daarbij wat ons betreft daarom vooral moeten liggen op de gebieden waar de vervoersarmoede het grootst is.

De financiën: nu pas op de plaats, maar op zoek naar ruimte in de begroting

Voorzitter, dan kom ik bij de financiën; wij snappen dat het college vanwege alle onzekerheden nu financieel een pas op de plaats maakt. Tegelijkertijd vinden we dat alle problemen van onze tijd er ook om vragen dat we op zoek gaan naar de ruimte in onze middelen. Dat wordt extra belangrijk wanneer onze ambities hetzelfde blijven, terwijl de Rijksinzet onder druk staat.

De recente septembercirculaire biedt in dat opzicht heel veel hoop. Even voor de kijkers thuis; de septembercirculaire is het bericht waarin het Rijk meedeelt hoeveel geld de provincies krijgen op basis van de miljoenennota. Om te zorgen dat we dit extra geld snel en goed kunnen besteden, dienen we een motie in met het volgende dictum:

Verzoeken het college om:

• Bij de kaderbrief 2026 een bestedingsvoorstel te formuleren voor het verschil tussen de provinciefondsuitkering die genoemd wordt in de begroting en de genoemde provinciefondsuitkering in de septembercirculaire;
• Hierbij prioriteit te geven aan de doelen uit het coalitieakkoord waarvan de financiering het meest onder druk staat;
• Hierover voor de kaderbrief in gesprek te gaan met Provinciale Staten.

Tot slot: meeste bescherming bieden aan alles wat kwetsbaar is

Nu we het dan toch over de eigen processen hebben, moet ons toch iets van het hart, voorzitter. Over het algemeen zijn we bijzonder tevreden met hoe het debat in deze zaal verloopt, maar we maken ons de laatste tijd wel zorgen over sommige partijen die hier uit lijken te zijn op een verharding van dat debat. Ik begon mijn verhaal met het belang van de meeste bescherming bieden aan dat wat het meest kwetsbaar is. Overal in de wereld, en misschien ook al wel in Den Haag, zien we dat dat ook geldt voor de democratie. Helaas is het geen gegeven dat we hier in een zaal vrij met elkaar kunnen discussiëren en beslissen. Laten we dat daarom koesteren, door elkaar te respecteren en goed te blijven samenwerken. Want juist wanneer de samenleving verdeeld is, is het belangrijk dat we hier proberen de verschillen te overstijgen.

En dan afrondend voorzitter, het is dus duidelijk: we moeten als overheid de ontwikkelingen in het land echt weer stevig gaan sturen, zodat mens en natuur centraal komen te staan. Want als je gewoon “de economie” zijn gang laat gaan, zijn het zelden de zachte krachten die winnen. Ik zeg het dus nog één laatste keer: we moeten echt de meeste bescherming bieden aan alles wat het meest kwetsbaar is. Dat is wat ons betreft het allerbelangrijkste verdelingsprincipe in de aankomende tijd waarin we moeilijke keuzes moeten gaan maken. Dat betekent dus natuurbelangen boven economische belangen. Windmolens boven fossiele energie. Een schone leefomgeving boven bedrijfsbelangen. Wonen boven parkeren. De laatste buslijn in de regio boven een extra buslijn in de stad.

En voorzitter, als we inderdaad op deze manier aan de slag gaan, hebben wij er alle vertrouwen in dat het gaat lukken om Noord-Holland inderdaad mooier achter te laten dan we het aantroffen. Dank u wel.